Thép có hàm lượng tỉ lệ cacbon là gì

Thép có hàm lượng cacbon là một yếu tố quan trọng quyết định các tính chất cơ học và tính ứng dụng của thép. Tùy theo hàm lượng cacbon trong thép, người ta phân thép thành các loại sau:

1. Thép thấp cacbon (Low Carbon Steel):

• Hàm lượng cacbon: Thường dưới 0.25%.
• Tính chất: Thép thấp cacbon dễ uốn, dễ gia công, và hàn tốt. Tuy nhiên, độ bền và độ cứng của thép thấp cacbon không cao bằng các loại thép có hàm lượng cacbon cao hơn.
• Ứng dụng: Thép thấp cacbon được sử dụng trong các công trình xây dựng, chế tạo các chi tiết máy, tấm thép, các cấu kiện kết cấu không yêu cầu độ cứng và độ bền quá cao.

2. Thép trung bình cacbon (Medium Carbon Steel):

• Hàm lượng cacbon: Từ 0.25% đến 0.60%.
• Tính chất: Thép trung bình cacbon có sự kết hợp giữa độ bền và độ dẻo. Nó có thể được gia công dễ dàng hơn thép có hàm lượng cacbon cao, nhưng vẫn giữ được độ bền tốt hơn thép thấp cacbon.
• Ứng dụng: Thép trung bình cacbon thường được sử dụng trong sản xuất các bộ phận máy móc, trục xe, bánh răng, và các công trình yêu cầu khả năng chịu lực tốt nhưng không cần độ cứng quá cao.

3. Thép cao cacbon (High Carbon Steel):

• Hàm lượng cacbon: Từ 0.60% đến 1.0%.
• Tính chất: Thép cao cacbon có độ cứng cao, nhưng lại có độ dẻo kém và dễ bị gãy, vỡ nếu bị va chạm mạnh. Thép cao cacbon có khả năng chống mài mòn tốt.
• Ứng dụng: Thép cao cacbon được sử dụng trong các công cụ cắt, dao kéo, các bộ phận máy móc yêu cầu độ cứng cao và khả năng chống mài mòn, chẳng hạn như các công cụ gia công kim loại, lưỡi cưa, và dao cắt.

4. Thép rất cao cacbon (Ultra High Carbon Steel):

• Hàm lượng cacbon: Từ 1.0% đến 2.0%.
• Tính chất: Thép rất cao cacbon có độ cứng cực kỳ cao, nhưng độ dẻo cực kỳ thấp, dễ gãy và khó gia công.
• Ứng dụng: Thép này được sử dụng trong các công cụ đặc biệt, chẳng hạn như lưỡi dao có yêu cầu độ sắc bén và bền cao. Tuy nhiên, vì tính chất khó gia công, loại thép này không phổ biến trong các ứng dụng thông thường.

Tóm lại:

• Thép thấp cacbon (dưới 0.25%) dễ gia công, hàn tốt, nhưng có độ bền thấp.
• Thép trung bình cacbon (0.25% - 0.60%) có độ bền và độ dẻo tốt hơn, thích hợp cho các bộ phận máy móc.
• Thép cao cacbon (0.60% - 1.0%) có độ cứng và khả năng chống mài mòn tốt, nhưng dễ gãy và khó gia công.
• Thép rất cao cacbon (1.0% - 2.0%) có độ cứng cực kỳ cao, được sử dụng trong các công cụ đặc biệt.

Hàm lượng cacbon là yếu tố chính quyết định đến các đặc tính cơ học và ứng dụng của thép trong ngành xây dựng, chế tạo và sản xuất công cụ.

Để tiếp tục, chúng ta có thể đi sâu vào việc phân loại và ứng dụng của thép có hàm lượng cacbon trong các lĩnh vực khác nhau, cũng như các phương pháp cải tiến tính chất của thép thông qua các kỹ thuật xử lý nhiệt.

5. Các phương pháp xử lý nhiệt để thay đổi tính chất thép

Hàm lượng cacbon trong thép có thể được điều chỉnh thông qua các phương pháp xử lý nhiệt để cải thiện các tính chất cơ học của thép như độ cứng, độ bền kéo, độ dẻo và khả năng chống mài mòn. Một số phương pháp xử lý nhiệt phổ biến bao gồm:

a. Nhiệt luyện (Heat treatment)

• Quenching (làm nguội nhanh): Thép được nung nóng đến nhiệt độ cao và sau đó làm nguội nhanh chóng trong nước hoặc dầu. Quenching giúp thép có độ cứng cao hơn, nhưng có thể làm giảm độ dẻo của thép, khiến thép dễ bị vỡ.
• Tempering (ủ sau khi tôi): Sau khi thép được làm nguội nhanh (quenching), thép sẽ được gia nhiệt đến một nhiệt độ thấp hơn (khoảng 300-600°C) và sau đó làm nguội chậm. Quá trình này giúp cải thiện độ dẻo và giảm độ giòn của thép, đồng thời giữ lại độ cứng cao.
• Annealing (ram thép): Thép được nung nóng đến nhiệt độ cao và giữ ở đó trong một thời gian trước khi làm nguội chậm. Annealing giúp thép trở nên mềm mại và dễ gia công hơn, đồng thời giảm căng thẳng trong thép.

b. Carburizing (làm giàu cacbon)

Carburizing là quá trình gia tăng hàm lượng cacbon bề mặt thép bằng cách làm nóng thép trong môi trường khí cacbon (chẳng hạn như khí metan). Sau khi carburizing, thép sẽ có bề mặt cứng hơn và bên trong vẫn giữ được tính dẻo. Phương pháp này được sử dụng phổ biến trong các công cụ và bộ phận máy móc cần có độ cứng cao ở bề mặt mà vẫn duy trì độ bền kéo ở bên trong.

c. Nitriding

Trong nitriding, thép được xử lý trong môi trường chứa nitơ để tạo ra một lớp nitriding (nitrit sắt) cứng ở bề mặt thép. Quá trình này tạo ra độ cứng rất cao và khả năng chống mài mòn tốt mà không làm thay đổi quá nhiều tính chất bên trong thép.

6. Tác động của hàm lượng cacbon lên các tính chất khác của thép

• Độ cứng: Càng có nhiều cacbon trong thép, thép sẽ càng cứng. Tuy nhiên, độ cứng cao sẽ khiến thép trở nên giòn hơn. Vì vậy, với thép cao cacbon (như thép cao cấp dùng cho công cụ), sự gia tăng độ cứng có thể đi kèm với việc giảm độ dẻo.
• Độ bền kéo (Tensile strength): Thép có hàm lượng cacbon cao có xu hướng có độ bền kéo tốt hơn, tức là khả năng chịu lực kéo mà không bị đứt. Tuy nhiên, sự gia tăng độ bền kéo có thể làm giảm khả năng uốn và chịu va đập của thép.
• Độ dẻo: Thép có hàm lượng cacbon thấp có độ dẻo cao, có thể dễ dàng uốn, hàn và gia công. Tuy nhiên, độ dẻo sẽ giảm khi hàm lượng cacbon tăng. Thép với hàm lượng cacbon cao sẽ trở nên cứng nhưng ít dẻo hơn.
• Khả năng chống mài mòn: Thép có hàm lượng cacbon cao có khả năng chống mài mòn tốt hơn vì bề mặt thép cứng hơn. Điều này làm cho thép cao cacbon thích hợp với các công cụ cắt, dụng cụ mài, và các bộ phận máy móc chịu mài mòn.

7. Ứng dụng theo loại thép với hàm lượng cacbon

• Thép thấp cacbon (dưới 0.25%): Dùng trong sản xuất các bộ phận máy móc không yêu cầu độ cứng cao, các chi tiết hàn, các bộ phận cấu trúc, và các sản phẩm gia công dễ dàng như tấm thép, dây thép, v.v.
• Thép trung bình cacbon (0.25% - 0.60%): Thép này được sử dụng trong sản xuất các bộ phận máy móc như trục, bánh răng, và các chi tiết chịu tải trọng cao trong các ngành công nghiệp chế tạo máy.
• Thép cao cacbon (0.60% - 1.0%): Thép cao cacbon thường được sử dụng trong sản xuất các công cụ như dao cắt, lưỡi cưa, khuôn đúc, và các bộ phận chịu mài mòn như các con lăn, khuôn mẫu.
• Thép rất cao cacbon (1.0% - 2.0%): Được dùng trong sản xuất các công cụ đặc biệt, chẳng hạn như dao sắc bén, khuôn mẫu có độ cứng cao và các bộ phận yêu cầu độ sắc nét cực kỳ cao.

Kết luận:

Hàm lượng cacbon trong thép ảnh hưởng lớn đến các tính chất cơ học của thép, từ độ cứng, độ bền kéo đến khả năng gia công và chống mài mòn. Việc lựa chọn loại thép với hàm lượng cacbon phù hợp là rất quan trọng để đảm bảo hiệu quả và độ bền của các sản phẩm thép trong các ứng dụng cụ thể. Thép thấp cacbon thích hợp cho các công trình xây dựng và gia công cơ khí, trong khi thép cao cacbon lại phù hợp cho các công cụ cắt và bộ phận máy móc yêu cầu độ cứng cao.